Fundusz Spójności (FS) jest narzędziem UE, który zgodnie z art. 177 (dawny art. 161 TWE) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej „wspiera finansowo projekty w dziedzinach środowiska i sieci transeuropejskich w zakresie infrastruktury transportowej”. Choć FS służy podnoszeniu poziomu rozwoju gospodarczego najbiedniejszych państw Unii, nie zalicza się go do instrumentów realizacji polityki strukturalnej UE, tj. do funduszy strukturalnych. Niemniej jednak, w obecnym okresie programowania podlega on podobnym zasadom jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejski Fundusz Społeczny (EFS). 

Łączna pula środków FS w latach 2007 – 2013 wynosi 70 mld euro.

 

Geneza

Fundusz Spójności powstał w 1993 r. na mocy Traktatu z Maastricht, zaś decyzja o jego utworzeniu zapadła rok wcześniej na szczycie Rady Europejskiej w Edynburgu. Przesłanką dla utworzenia funduszu było niwelowanie dysproporcji w rozwoju najsłabszych wówczas ekonomicznie członków WE, a mianowicie Grecji, Hiszpanii, Portugalii oraz Irlandii. Jednocześnie, nowoutworzony Fundusz Spójności miał stanowić rekompensatę dla tych krajów za możliwe straty związane z uruchomieniem Jednolitego Rynku i udostępnieniem ich gospodarek dla dużo bardziej konkurencyjnych towarów pozostałych państw Wspólnoty. Do 2004 r. ze środków Funduszu Spójności korzystały 4 wyżej wymienione państwa (przy czym od 2004 r. Irlandia przestała być krajem kwalifikującym się do wsparcia). 1 maja 2004 r. do tego wąskiego grona dołączyli wszyscy nowi członkowie UE, zaś w 2007 r. również Rumunia i Bułgaria.

 

 Zasady funkcjonowania

W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, środki FS adresowane są do państw, nie zaś pojedynczych regionów. Lista państw uprawnionych do otrzymywania pomocy ustalana jest w decyzji Komisji Europejskiej, na podstawie kryterium dochodu narodowego brutto. Aby dany kraj mógł starać się o środki z Funduszu Spójności na realizację inwestycji infrastrukturalnych z zakresu środowiska lub sieci transportowych TENT – T, jego dochód narodowy brutto musi wynosić mniej niż 90% średniego DNB UE – 25. Kolejnym warunkiem jest posiadanie przez państwo będące beneficjentem FS programu, prowadzącego do spełnienia warunków konwergencji gospodarczej. Jest to tzw. zasada warunkowości. Jej niespełnienie prowadzi do zawieszenia pomocy, jednakże państwo nie jest zobligowane do zwrotu już otrzymanych środków. Do końca 2006 r. wszystkie projekty współfinansowane z FS musiały być zatwierdzane przez KE. Obecnie wymóg ten zniesiono i tylko duże projekty (czyli o wartości co najmniej 50 mln euro lub 25 mln euro w sektorze środowiska) podlegają zgłoszeniu Komisji.

 

 Inwestycje w Polsce

W latach 2007 – 2013 Polska otrzymała 22,2 mld euro w ramach Funduszu Spójności, co stanowi 33 proc. przyznanej na ten okres alokacji. Tak jak już zaznaczono, FS finansuje jedynie projekty infrastrukturalne z zakresu środowiska oraz sieci TEN – T, lecz w odniesieniu do tych ostatnich, pomoc udzielana jest na realizację priorytetowych projektów, określonych w decyzji nr 692/96/WE w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskich sieci transportowych (znowelizowana decyzją nr 884/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r.). 

Priorytety, jakie będą realizowane przy wsparciu z Funduszu Spójności w ochronie środowiska:

• poprawa jakości wód powierzchniowych,
• polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia,
• poprawa jakości powietrza,
• racjonalizacja gospodarki odpadami,
• ochrona powierzchni ziemi,
• zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

 

Finansowanie

Zgodnie z obowiązującymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z Funduszu Spójności na określony projekt będzie wynosić maksymalnie od 75% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Pozostałe co najmniej 25% musi zostać zapewnione przez beneficjenta.

Środki te mogą pochodzić np. z:

• budżetu gminy;
• środków własnych przedsiębiorstw komunalnych;
• środków NFOŚIGW (dotacji, kredytów);
• budżetu państwa;
• innego niezależnego źródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju